بزرگنمايي:
پیام آذری- این آئین‌ها بیانگر ارادت مردمان
این استان به دین مقدس اسلام و آموزه‌های آن است و هر کدام حکایت از عشقی
عمیق به دستورات خداوند متعال و اهل بیت (ع)، صله رحم و رسیدگی به
نیازمندان دارد.
مردم آذربایجان غربی ماه رمضان را
پاک‌ترین و زیباترین ماه‌ها می‌دانند و از چند روز مانده به آغاز ماه
زمینه لازم برای روزه گرفتن را فراهم می‌کنند؛ برخی‌ها حتی چند روز مانده
به این ماه مبارک به پیشواز می‌روند.
مناجات خوانی، صلوات دسته جمعی پس
از رؤیت هلال ماه، افطاری دادن، پختن غذاهای خاص ماه رمضان و نماز «تراویح»
اهل سنت بخشی از آئین‌های سنتی مردم آذربایجان غربی در ماه میهمانی خدا به
شمار می‌رود.
** صلوات دسته جمعی بعد از دیدن هلال ماه
صلوات دسته جمعی بعد از دیدن هلال
ماه از آئین‌های ویژه ماه مبارک رمضان در مناطق روستایی آذربایجان غربی است
و به گفته یک مردم شناس، هنوز هم هلهله و شادی مردم پس از رؤیت هلال ماه
در برخی از مناطق روستایی به گوش می‌رسد و می‌توان عطر خوش این شادی معنوی
را استشمام کرد.
«حسن سپهرفر» از پژوهشگران
آذربایجان غربی در تشریح این آئین گفت: دعاخوانی بعد از رؤیت هلال ماه
رمضان و نگاه کردن به چهره یک کودک یا افراد نمازخوان و مؤمن که مظهری از
معصومیت و پاکی هستند از رسوم مربوط به شروع ماه رمضان در آذربایجان غربی
است.
** مناجات خوانی
مناجات گویان هنوز هم در برخی
روستاها و به هنگام سحری در کوچه پس کوچه‌های روستاها و شهرها ندا می‌دهند و
روزه داران با صدای آنان بر سر سفره سحری می‌نشینند.
به گفته یک مردم شناس مناجات گویی
قدمتی طولانی دارد و با وجود پیشرفت‌های تکنولوژیکی هنوز هم جایگاه خود را
از دست نداده است و روحانیان خوش صدا و مؤمن در روستاها با صلوات بر
پیامبر (ص) و ذکر و دعا به مناجات گویی می‌پردازند.
عیسی عزیز نژاد ادامه داد: مناجات
گویی نسل به نسل از پدران به پسران منتقل شده است و در حقیقت این رسم کهن
ندای خوش رمضان و نام پیامبر (ص) را در گوش نجوا می‌کند.
وی با اشاره به اینکه مناجات گویی
در بین اهل سنت «کبارخوانی» خوانده می‌شود، اظهار داشت: امروزه بلندگوی
مساجد به کمک کبارخوانان آمده است و در برخی از موارد نیز از ضبط صوت برای
پخش صدا استفاده می‌شود اما همچنان طنین این نیایش را حداقل یک ساعت قبل از
اذان صبح می‌توان شنید.
«کمال روحانی» از پژوهشگران اهل
تسنن که مؤلف 18 جلد کتاب از جمله اعجاز قرآن در عصر فضا و تکنولوژی است،
گفت: کبارخوانان با صدایی بلند و حزین اشعاری را در وصف خدا، منقبت رسول
اکرم (ص) و اهل بیت علیهم السلام و اصحاب می‌خوانند.
وی ادامه داد: این کبارخوانی که گاه
تا نیم ساعت ادامه دارد، اعلانی برای بیدار کردن مردم برای سحری خوردن است
و بعد از سحری خوردن (در فاصله یک ساعت از کبارخوانی اول)، کبار مجددی به
صورت چند دقیقه‌ای با همان مضمون خوانده می‌شود و مردم با شنیدن آن باید از
خوردن و آشامیدن دست بکشند و خودشان را برای نماز صبح آماده کنند.
وی با تاکید بر اینکه پس از
کبارخوانی دوم به فاصله پنج تا 10 دقیقه نماز صبح از بلندگو مساجد پخش
می‌شود، بیان کرد: کبارخوانی قبل از نماز صبح که از گذشته تاکنون رواج
داشته، جایگزینِ اذان اولی شده است که طبق سنّت حضرت رسول (ص) در فجر کاذب
برای آگاه کردن و بیدار کردن مردم برای نماز صبح خوانده می‌شد و بعد از آن،
اذان دوم در فجر صادق خوانده می‌شد که اعلان دخول به نماز صبح بود.
** نماز تراویح
پژوهشگر اهل تسنن با تاکید بر اینکه
نماز سنت تروایح رمضان و وِتر از دیگر آئین‌های ویژه اهل سنت آذربایجان
غربی است، گفت: نام دیگر نماز تراویح، قیام ماه مبارک رمضان است که اهل سنت
آن را در شب‌های ماه مبارک رمضان و پس از برپایی نماز عشا در مساجد به
صورت جماعت و در 10 یا 20 رکعت ادا می‌کنند.
«کمال روحانی» ادامه داد: این نماز
به صورت 2 رکعت به 2 رکعت اقامه می‌شود و در بین هر چهار رکعت، استراحت
کوتاهی وجود دارد و این دعا را می‌خوانند: (سبحان الله و الحمدلله و لا اله
الا الله و الله اکبر…) و بعد از اتمامِ نماز تراویح، 3 رکعت نماز وِتر به
صورت یک 2 رکعتی و یک، تک رکعتی خوانده می‌شود.
وی اضافه کرد: در نیمۀ اول ماه
مبارک رمضان در اذکار آخر نماز تراویح امام مسجد با صدایی بلند و حزین به
ماه رمضان به این شیوه خوش آمد می‌گوید: «مَرحباً اَیا شَهرَ رَمضانَ
مرحباً، مرحباً اَیاَ شهرَ الخَیرِ و البرکۀِ و الإحسانِ مَرحباً…» و در
نیمۀ دوم نیز با ذکر «الوداع اَیا شَهرَ رَمضانَ الوداع، الوداع اَیاَ شهرَ
الخَیرِ و البرکۀِ و الإحسانِ الوداع…» با ماه رمضان خداحافظی می‌کند.
** سنت کهن افطاری دادن
رمضان در آذربایجان غربی ماه احسان و
اطعام و صله رحم است و اکثر خانواده‌ها سعی می‌کنند حداقل یکبار در طول
این ماه برای افراد فامیل و نزدیکان افطاری بدهند.
به گفته «سپهرفر» که از پژوهشگران
عرصه مردم شناسی این استان است، دادن افطاری‌های جمعی برای نیازمندان در
برخی از مساجد شهری و روستایی استان در شب‌های ماه رمضان هنوز هم پا برجاست
و رواج دارد.
** دوختن کیسه پول
یکی از آیین‌هایی که از گذشته‌های
دور در مساجد انجام می‌گرفت و هم‌اکنون نیز در برخی از مناطق به عنوان یک
رسم باقی مانده، دوختن کیسه‌های پول است.
به گفته «سپهرفر» در آخرین جمعه ماه
رمضان هر یک از زنان و دختران یک تکه پارچه نو و پاک را با خود به مسجد
می‌برند و کیسه کوچکی را برای خود می‌دوزند و تعدادی سکه پول داخل آن
می‌اندازند که مایه برکت است.
** پختن حلوای ماه رمضان
زنان روستایی در ماه رمضان انواع
خوراکی‌ها و حلوا و شیرینی‌ها را برای اهل خانه و مهمانان خود آماده
می‌کنند؛ حلوای ماه رمضان در بین برخی از مردم روستایی به «تره» مشهور است و
برای پخت آن آرد را با مقداری شیر آمیخته کرده و پس از آنکه خشک شد با
روغن حیوانی یا معمولی سرخ کرده و به آن عسل اضافه می‌کنند.
«سپهرفر» با بیان اینکه پختن نوعی
نان محلی با عنوان «اپه» (نوعی نان روغنی) نیز در ماه رمضان در بین
خانواده‌های روستایی آذربایجان غربی رواج دارد، افزود: این نان علاوه بر
مصرف در سر سفره خانواده‌ها، به نیت نذری و هدیه به همدیگر نیز داده
می‌شود.
** عرفات آخشامی
به گفته این مردم شناس آخرین روز
ماه رمضان که در بین مردم آذربایجان غربی به «عارافات آخشامی / شب قبل از
عرفات» شهرت دارد، روز زیارت اهل قبور است و مردم روستاها و شهرهای در روز
عرفه به طور دسته جمعی به زیارت اهل قبور می‌روند و حلوا یا خرما و نقلی که
با خود آورده‌اند در بین مردم پخش می‌کنند.
«سپهرفر» اضافه کرد: مردم در این
آئین قبرها را می‌شویند و برای آمرزش روح مردگان خود قرآن تلاوت می‌کنند و
فاتحه می‌خوانند؛ همچنین در این روز بزرگان خانواده میزان فطریه افراد را
از قوت سالانه یا از درآمد خود جدا می‌کنند و به نیازمندان می‌دهند.
** آش «دوکوین» غذای مخصوص افطار در مناطق سنی نشین
آش «دوکوین» به خاطر سبکی در وعده
افطار سرو شده و در این فصل که گیاهان کوهی وجود دارد، با استفاده از
گیاهان کوهی از جمله کنگر پخت می‌شود؛ پختن این آش بیشتر در بین اهل سنت
رواج دارد.
** احترام اقلیت‌های دینی به ماه رمضان
اقلیت‌های دینی نیز در این ماه از
خوردن و آشامیدن در ملاء عام خودداری می‌کنند و چه بسا فراتر از دیگر هم
استانی‌ها حرمت این ماه را نگه می‌دارند چنانکه «استانلی سیمونز» رییس
انجمن آشوریان ارومیه می‌گوید: روزه گرفتن در دین مسیحیت نیز وجود دارد و
ما این ماه را همانند برادران مسلمان خود گرامی می‌داریم و هیچگاه اجازه
نمی‌دهیم حرمت این ماه بشکند.
روزه از فروع دین
اسلام بوده و به معنای خودداری از انجام برخی کارها از جمله خوردن و
آشامیدن از اذان صبح تا اذان مغرب است؛ منابع دینی برای روزه آثار اخلاقی و
معنوی متعددی بر شمرده که تزکیه نفس از جمله آنهاست.