بزرگنمايي:

پیام آذری - اردبیل - گویا مرثیه سرایان نامدار و شهیر اردبیلی در این دهه های اخیر برای کوچ از دیار فانی به صف شده اند، پس از خیلی ها که رفتند چند روز پیش هم یکی از آخرین بازمانده های نسل درخشان مرثیه سرایی در آذربایجان به جمع مسافران جهان باقی پیوست، استاد تقایی که به نوعی حلقه وصل و ارتباط نسل قدیم و جدید مرثیه سرایان منطقه بود چشم از جهان فروبست.

استاد محمد تقایی که در سال 1319 در محله حاجی قهرمان اردبیل در خانواده مذهبی دیده به جهان گشود و قلم توانایش از جوانی تاکنون در شرح مناقب و مصایب اهل بیت و خاندان نبوی (ع) نوشته بود روز 22 خرداد امسال دوستداران فرهنگ غنی ادبیات آیینی و اهل بیت (ع) در اردبیل را به سوگ نشاند.
زمانی که عباسقلی یحیوی تاج الشعرای مرثیه پرداز ایران؛ 26 آبان 1358 رهسپار آخرت شد کمتر فردی در اردبیل؛ زادگاه او تصور می کرد در آینده ای نه چندان دور با فقدان دیگر پرورده های ادبیات عاشورایی این دیار در حسرت این گنجینه های بی بدیل خواهند ماند. وفات آن شاعر ارزنده آیینی؛ نخستین مرحله از سلسله ضایعه های جبران ناپذیر عظیم آغاز شده از دهه 50 خورشیدی به این طرف برای این مکتب غنی و هواخواهانش در ایران و به خصوص ساکنان آذری زبان کشور محسوب می شد.
اما حضور دهها شاعر گرانمایه عاشورایی دیگر تا اندازه ای دوستداران مراثی ناب و حماسی را دلگرمی می بخشید و اغلب چنین تصور می شد که شاعران مرثیه سرای ارزشمند دیگری از این سرزمین برخاسته و پا به این عرصه خواهند نهاد غافل از اینکه ظواهر زندگی پیچیده و ابزارهای حاصل از فن آوری های پیشرفته؛ درهم تنیده و هزار لای ارتباطی اجازه نخواهند داد مام فلک دیگر چنین فرزندان مخلصی را با آن خصوصیات کم نظیرادبی در زمان های آینده به دنیا آورد.
اقلیم اردبیل برای چندین قرن انسان هایی برخوردار از طبع لطیف شاعری پرورش داد اما قریحه ای که تفاوت عمده بیشترشان گرایش و اشتیاق شدید به سرودن اشعار مراثی است.
اما پس از گذشت حدود هفت سال از فقدان استاد عباسقلی یحیوی؛ اردبیل یک شاعر مخلص و توانمند مذهبی خود به نام ناصر آزاد را در هشتم فروردین سال 1366 ازدست داد.
زنده یادان استاد قدیر جلیل زادگان متخلص به انور در اول خرداد 1371 و استاد رحیم منزوی اردبیلی در نهم مرداد همان سال پس از یک عمر عرض ارادت خالصانه به آستان حضرت دوست و آستانه مقدس حضرت اباعبدالله الحسین (ع) به فاصله کوتاهی از هم دعوت حق را لبیک گفته و غباری از ماتم بر فضای اردبیل مهد اشعار و ادبیات عاشورایی؛ سایه انداخت.
1371 سال خوبی برای پیروان اهل بیت (ع) و دوستداران اشعار نغز عاشورایی در اردبیل نبود ولی افسوس گویا گردش گردون یک سال مشابه دیگری به نام 1383 را در این زمینه رقم زد به گونه ای که استاد یداله منعم اردبیلی در 9 آبان سال 1383 و سید حجت معنوی اردبیلی به فاصله کوتاهی در 29 آذر همان سال دنیای فانی را ترک کردند.
صالح عاصم کفاش اردبیلی نیز که سروده های تاثیرگذاری از مصایب و مناقب خاندان نبوی و علوی را در کارنامه درخشان چندین دهه خویش دارد در 15 اردیبهشت 1393 از جمع سلسله جلیله شاعران پیش کسوت اردبیلی به دیار باقی شتافت و امسال استاد تقایی به دیار باقی پیوست.
آثار ارزنده ای مانند یادگار تقایی، افکار تقایی، سریر عشق، صلای عشق، برگ سبز تقایی، نماز عشق، سفیر عشق، شمیم عشق، نسیم عشق و در حریم بیضا از این مرثیه پرداز گرانمایه اردبیلی به یادگار مانده اند. شقایق خونی؛ نیز از آثار این مرثیه سرای اردبیلی به زبان فارسی است.
شاعرانی که قلم توانای اکثرشان بیش از نیم قرن در شرح مناقب و مصائب اهل بیت (ع) نوشته و صحنه هایی از حماسه جاوید عاشورای 61 هجری قمری را برای مشتاقان و دوستداران این مکتب بی نظیر به تصویر کشیده اند اما فقدانشان اینک نه تنها مردم این دیار بلکه ساکنان پهنه وسیعی از ایران و حتی مسلمانان ساکن فرامرزها را از انفاس قدسیشان محروم کرده است. شاعران نوحه پرداز متوفی اردبیلی از شنیده های خود در منابر علما و نیز مطالعه کتاب هایی چون مقاتل، تاریخ اسلام و وقایع کربلا در سرودن اشعار حماسی استفاده می کرده اند و در زمان حاضر نیز از آنها بهره می برند.
مرثیه سرایی به عنوان یکی از هنرهای اصیل که در واقع از عشق اهل بیت و سرور آزادگان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) سرچشمه می گیرد در ایران اسلامی به خصوص در منطقه آذربایجان تاثیر به سزایی در گسترش فرهنگ بی نظیر و غنی عاشورا دارد، بیان وقایعی که در گذر قرون متمادی شاکله تاریخ پر افتخار مذهب و فرهنگ مسلمانان به ویژه شیعیان محسوب می‏شود با زبان احساس و ذوق لطیف هنرمندانه بدون شک نقش مهمی در ماندگاری و تاثیرگذاری این رویدادها دارد.
تاریخ مرثیه اردبیل به این چند دهه محدود نیست و بلکه این سرزمین از چندین سده قبل یکی از کانون های مهم مرثیه سرایی در ایران محسوب می شود و بعضی صاحبنظران معتقدند: تنوع آب و هوایی، طبیعی و شرایط ویژه اقلیمی در پرورش ذوق و قریحه انسان برای سرودن اشعار زیبا و دل انگیز تاثیر زیادی دارند.
در کنار طبیعت و اقلیم بکر اردبیل اما عامل اصلی ترویج مرثیه سرایی در این منطقه عشق و علاقه قلبی مردم این سرزمین به خاندان نبوی است که در قالب هنر تجلی یافته و شکوفا شده است. این هنر در اردبیل به همین دلیل در دوره صفویه در ادبیات منطقه مطرح شد و به اوج درخشش خود رسید.
از آن هنگام بود که ده ها نفر از عندلیبان دیار شیخ صفی با نظمی روان و دلنشین به توصیف حماسه حسینی و مدح و منقبت و ذکر مصائب ائمه معصومین (ع) پرداختند.
به نوشته مورخان معتبر، مردم اردبیل به عنوان یکی از پیشگامان پذیرش دین اسلام به خاندان عصمت و طهارت عشق ورزیده و ادیبان خوش قریحه منطقه از آن زمان مدح و منقبت چهارده معصوم (ع) را به نظم و نثر کشیده اند.
شهر اردبیل نزدیک به 200 سال مرکز تجمع و حضور عارفان و شاعران پرآوازه بوده و به همین دلیل دارالارشاد لقب گرفته و مرکزیت این شهر به عنوان خاستگاه مذهب تشیع در دوران حکومت صفویه گرایش شاعران و عندلیبان را به پرداختن به مسایل اهل بیت (ع) سبب شده است.
تعداد زیادی از بنیانگذاران و پادشاهان سلسله صفویه از جمله خود شیخ صفی الدین و نیز شاه اسماعیل اول شاعر بودند که از آنان دیوان هایی به یادگار مانده است.
گنجینه های بی بدیل و فراوان مرثیه سرایی ازجمله میرزا صادق مشهور به بیضا، دلخون، ثابت، عاصم، بهجت خامه یار، میرزا فضلعلی صدرالممالکی، مختار نخستین، میرزا محمد صادق کاتب اردبیلی، میرزا محمد علی ناطق، میرزا جلال الدین مطلع، روح الله حامد علی شایق، ستار ذاکر اردبیلی، رحمان نیک نژاد، نادر جلیلی وند، غمگین، سید حکاک، بختیاری، در این شهر می زیسته اند که اکنون نقابی از خاک بر رخ کشیده اند و تنها آثار ارزشمند آنان به یادگار مانده است.
با رفتن این ستاره های سپهر ادبیات مراثی در استان اردبیل و منطقه آذربایجان اکنون بیم و امید در دل عاشقان اهل بیت (ع) به جوشش افتاده که آینده مرثیه منطقه چه می شود، آیا نسل جدید میراث داران خوب و در خوری برای سفر کردگان خواهد بود و یا اینکه حسرت نوای سوزناک یحیوی ها، نوری ها، منزوی ها، منعم ها و… در دل آنها خواهد ماند.
برخی از علاقه مندان مرثیه هنوز هم امیدوارند و می گویند که امروز نیز اشعار مرثیه سرایان به نام اردبیلی که با هنرنمایی مداحان اهل بیت (ع) به شکلی دلپذیر و تاثیرگذار ارایه می گردد نقش به سزایی در رونق عزاداری های محرم در مناطق آذری نشین و سایر نقاط ایران دارد.
به رغم لطمه های فراوان بر پیکر اشعار و ادبیات عاشورایی به واسطه فقدان مرثیه پردازان؛ مردم متدین ایران و به خصوص آذری زبانان به دهها شاعر مشهور منطقه ازجمله استاد هادی، استاد غفاری، معزی، شفیع تفاخری، صبا، صنعا، حسین بختیاری، میرعلی عابدیان، یوسف معماری، شفیع خلیل زاده، آذر اوغلی، مجرد، راثی، رسول ناصر آزاد، استاد عباسعلی یحیوی متخلص به ایلچی، استاد سید تقی سیفی اردبیلی، استاد فرهاد فکری، مهدی قلندری، غفور رجبی، بهزاد قاسمی و ده ها شاعر نوجوان و جوان اردبیلی دیگر که بطور مکرر آثار گرانبهایی از اشعار آیینی را خلق می کنند چشم امید دوخته اند.
گزارش از: مسعود وسیله
7119/‏6016