بزرگنمايي:

پیام آذری - تبریز - کارشناس محیط زیست می گویند عدم مشارکت دادن جوامع محلی در بهره برداری از منابع، انگیزه های لازم را برای آتش زدن به جنگل های ارسباران در آنان ایجاد کرده است.

خبرگزاری مهر ، گروه استان ها – بهنام عبداللهی: جنگل های ارسباران هفته پیش آتش گرفت. خبرهای ضد و نقیضی به دست می رسد که می گوید در برخی نقاط آتش سوزی همچنان ادامه دارد.
پس از گذشت چندروز و سوختن بیش از 300هکتار از جنگل ها، نیروهای امدادی از جمله بالگردها برای اطفا حریق به منطقه رسیدند. همین موضوع انتقادات زیادی در پی داشت.
علت اصلی آتش سوزی جنگل های ارسباران چه بود؟ آیا عمدی در کار بود؟ جوامع محلی در آتش سوزی یا جلوگیری از آن چه نقشی دارند؟ کدام گونه های گیاهی و جانوری در آتش سوختند؟
محمدرضا مسعود، کارشناس حیات وحش، دکتر احمد بایبوردی، استاد دانشگاه، کارشناس منابع طبیعی، دکتر عاطفه مجتهدی، کارشناس آموزش و مشارکت اجتماعی در موضوعات زیستی محیطی و احمد رحمانی، مدیرعامل خانه محیط زیست آذربایجان و کارشناس مشارکت اجتماعی در میزگرد خبرگزاری مهر به این سوالات پاسخ گفتند.
در ادامه بخش اول گزارش این میزگرد را می خوانید.
*جنگل های ارسباران چرا مهم است؟ چرا آتش سوزی بخشی از آن تعداد زیادی از افراد را در سراسر کشور ناراحت و نگران می کند؟
مسعود: جنگل های ارسباران بخشی از اکوسیستم قفقاز است و می توان از آن به عنوان اکوسیستمی خاص یاد کرد. از طرفی بخشی از تنوع زیستی خزر را در بر می گیرد و از طرفی تنوع زیستی دریای سیاه را در اختیار دارد.
گفته می شود 8هزار گونه گیاهی در ایران شناسایی شده است که 10درصد از آن در جنگل های ارسباران وجود دارد. این جنگل ها علی رغم اینکه از جانب یونسکو به عنوان ذخیره گاه زیست کره ثبت شده است، اما مسئولان آن را جدی نگرفته اند و معتقدم ضعف های مدیریتی عامل بروز فجایعی همچون آتش سوزی است.

بایبوردی: ارسباران محل تلاقی سه جریان طبیعی است که گونه هایی گیاهی این جریانات در این محل استقرار یافته اند. موضوع نگران کننده این است که به دلیل تغییرات اقلیمی، جایگزین کردن گونه های از بین رفته بر اثر آتش سوزی یا بریدن درختان، کار بسیار دشواری است.
مدیران ما باید این را بدانند که ثبت جهانی یک منطقه مانند جنگل های ارسباران آسان اما نگه داشتن آن سخت است. باید بودجه و نیروی انسانی مناسبی اختصاص یابد که متاسفانه در سال های اخیر شاهد این اتفاق نبودیم.

مجتهدی: توسعه پایدار در هر جامعه ای به برخی منابع نیاز دارد که جنگل های ارسباران یکی از همین منابع است. اگر قرار باشد جنگل های ارسباران را از دست بدهیم، توسعه پایدار معنای خود را از دست می دهد. این جنگل ها یکی از قوی ترین و غنی ترین مناطق طبیعی ایران به شمار می آید و ما باید آن را حفظ کنیم.

رحمانی: کشور ما مناطق کویری زیادی دارد و به همین خاطر وجود جنگل های غنی ارسباران در منطقه آذربایجان بسیار حائز اهمیت است. ما سال هاست که از منابع جنگل های ارسباران استفاده می کنیم اما متاسفانه استفاده ما به گونه ای است که فرصت احیا دوباره نمی دهیم و همین باعث می شوند منابع تجدیدناپذیرمان را از دست بدهیم.

*این روزها یکی از بحث های داغ در محافل مختلف، علت آتش سوزی جنگل های ارسباران است. برخی رسانه ها از عمدی بودن این آتش سوزی و ورود دستگاه قضا به موضوع خبر داده اند. شما چگونه فکر می کنید؟
مسعود: آتش سوزی جنگل در جهان دلایل مختلفی دارد؛ در برخی مناطق آتش سوزی جزو توالی جنگل به حساب می آید و در برخی مناطق تابش مستقیم خورشید یا وجود یک تکه شیشه باعث بروز آتش سوزی می شود. این روزها همزمان با ارسباران، شاهد آتش سوزی جنگل های آمازون و جنگل های سیبری هستیم.
من با چند استدلال، احتمال عمدی بودن آتش سوزی ارسباران را قوی می دانم. در سطح کلان مدیریتی، اهالی بومی منطقه، در امور مختلف مشارکت داده نشده و در تصمیم گیری ها چندان تاثیرگذار نبوده اند و شاید به همین خاطر آتش سوزی جنگل ها برایشان از اهمیت چندانی برخوردار نباشد.
از طرفی دیگر از 20هزار سال گذشته در ایران با آتش زدن به جنگل، عرصه مرتعی را برای پرورش دام افزایش می دادند که ممکن است همین تفکر در قرن حاضر هم وجود داشته باشد.
گاهی اوقات اختلافات موجود بین اهالی و خانواده های روستایی باعث می شود از سر ناآگاهی دست به اقداماتی همچون آتش سوزی جنگل ها بزنند. مطالبی هم درمورد اینکه حضور گردشگران در منطقه باعث بروز آتش سوزی شده دست به دست می شود که من معتقدم ارسباران در حال حاضر به خاطر نداشتن بسترهای لازم، نمی تواند میزبان تعداد زیادی از گردشگران باشد.

بایبوردی: امسال دوره ترسالی سپری کردیم و به خاطر بارندگی های اوایل سال، علف هایی در سطح جنگل رشد کرده بود که احتمال می رفت در فصل گرما دچار حریق شوند و هشدارهای لازم به ادارات مرتبط از جمله محیط زیست و منابع طبیعی داده شده بود.
اما عمدی بودن قضیه آتش سوزی را از این منظر می توانیم مورد بررسی قرار دهیم که از ورزقان تا خداآفرین ذخایر معدنی خوبی در استان ما وجود دارد و فلزات گران بهایی همچون طلا و مس از آن ها استخراج می شود. بهره برداران این معادن گاهی با تحریک بومیان منطقه اقدام به جنگل تراشی می کنند که متاسفانه جوامع محلی نیز برای مقابله با این امر آموزش ندیده اند.

مجتهدی: تا زمانی که جوامع محلی در یک منطقه ذی نفع نباشند و در امور مختلف از جمله گردشگری و برداشت از معادن خود را دخیل ندانند، شاهد اتفاقاتی مشابه خواهیم بود.
حتی اگر ما بتوانیم محیط بانان و جنگل بانانی متخصص و ماهر تربیت کنیم و تجهیزات روز را در منطقه به کار بگیریم، بازهم بدون مشارکت جوامع محلی نمی توانیم به نتایج مطلوبی برسیم.
افراد بومی یک منطقه به خاطر تعلق خاطر و دانش بومی که دارند می توانند در پیشگیری از وقوع حوادثی همچون آتش سوزی در جنگل مثمر ثمر واقع شوند اما متاسفانه در سطح کلان معمولا نادیده گرفته می شوند.

رحمانی: اگر گفته می شود که آتش سوزی جنگل های ارسباران عمدی بوده است و این احتمال وجود دارد، پس باید به فکر برطرف کردن خلاهایی که در مسائل اجتماعی داریم باشیم.
متاسفانه مسئولان ما هیچ گاه برای ورود به جوامع محلی ادبیات مناسبی نداشته اند و معمولا با نگاهی از بالا به پایین و صدور دستور سعی کرده اند شکل ظاهری مشارکت را حفظ کنند اما واقعیت این است که موفق نشده اند.
در موضوع خشک شدن دریاچه ارومیه، اهالی منطقه به جای مقابله با خشک شدن دریاچه، از آن استقبال می کردند درحالیکه بعدهای فهمیدند چه نعمت بزرگی را از دست داده اند. در موضوع جنگل ها همینطور است؛ شاید بعدها پی ببریم که چه منبع ارزشمندی را از دست داده ایم اما قطعا آن موقع دیر خواهد بود.

*تصاویری دردناک از اجساد سوخته چندین جانور در فضای مجازی منتشر شده بود که بعدها مشخص شد مربوط به آتش سوزی جنگل های ارسباران نیست. اما قطعا آتش سوزی ارسباران هم بدون تلفات نبود.
مسعود: درست است. متاسفانه در این آتش سوزی برخی گونه های خاص گیاهی و جانوری از دست رفتند که در برهه های خاص زمین شناسی به وجود آمده بودند.
سرو کوهی گیاهی است که در 70سالگی به بلوغ می رسد و با از بین رفتن اش، احتمال رویش دوباره یا جایگزینی آن بسیار کم است.
همچنین در آتش سوزی جنگل ها، برخی گونه های جانوری نمی توانند فرار کنند و به همین خاطر از بین می روند، گوزن مینیاتوری که با عنوان «شوکا» هم شناخته می شود در طول سال های سال در منطقه ضیاگاه و خانقاه استقرار یافته بود که متاسفانه آتش سوزی در این مناطق باعث نابودی این گونه شد.
حیوانات دیگری همچون خرس قهوه ای هم ممکن است بر اثر همین آتش سوزی از زیستگاه خود خارج شوند و عواقب ناخوشایندی پیش رویشان قرار بگیرد.
می توانم بگویم که در آتش سوزی جنگل های ارسباران، بخشی از تاریخ زمین شناسی خود را از دست دادیم.
بخش دوم این میزگرد به زودی منتشر می شود.