بزرگنمايي:

پیام آذری - تبریز- زندگی در حاشیه‌ و بافت‌های فرسوده به مانند زخم کهنه‌ای است که در پنج دهه گذشته به تدریج و به شکل انباشتی چهره شهرهای آذربایجان‌شرقی به ویژه تبریز را زخمی کرده است.

 کلانشهر تبریز و برخی دیگر از شهرهای بزرگ آذربایجان شرقی مثل مراغه، مرند و اهر در شرایطی با معضل حاشیه نشینی و بافت فرسوده دست به گریبان هستند که کارشناسان می گویند هر گونه اتخاذ تدبیر در این زمینه مستلزم همگرایی و هم افزایی دولت، شهرداری ها و دستگاه های اجرایی است.
کارشناسان درباره شدت تهدید سکونتگاه های غیررسمی در مواقع بروز حوادث طبیعی از قبیل سیل و زلزله هشدار می دهند و با پیش بینی احتمال جان باختن حداقل 400 هزار نفر از حاشیه نشینان تبریز در یک زمین لرزه شدید، می گویند که علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد.
در این راستا، طرح بازآفرینی و سامان دهی سکونتگاه های غیررسمی به خصوص در کلانشهرها دغدغه دولت های مختلف بوده است که به رغم تاکیدات موکد، اجرای آن به کندی پیش می رود؛ کارشناسان می گویند رفع معضل حاشیه نشینی نیازمند اقدامات بنیادی است و با اقدامات مقطعی و تلطیفی نمی توان بر آن فایق آمد.
هر چند سکونتگاه های غیررسمی در همه شهرهای بزرگ آذربایجان شرقی به یک معضل تبدیل شده، اما این امر با در نظر گرفتن صبغه تاریخی 20 زمین لرزه تبریز در طول تاریخ، دشورای مضاعفی دارد؛ به گواهی تاریخ تاکنون چندین زلزله مهیب در تبریز اتفاق افتاده که نخستین آن در سال 858 میلادی مقارن با 244 هجری قمری و آخرین آن در سال 1193 هجری قمری بوده که در هر کدام از این زلزله ها هزاران نفر کشته و تبریز تقریبا از بین رفته است.
از سوی دیگر مناطق شمالی تبریز بر روی گسل زلزله خیزی واقع شده است که از کوه های میشو در 60 کیلومتری شمال غرب تبریز آغاز و به بزقوش در 130 کیلومتری جنوب شرق آن منتهی می شود؛ در منطقه شمالی تبریز و در پاری ارتفاعات «عینالی»، مناطق حاشیه نشین و شهرک های مدرن پرجمعیتی ساخته شده اند که امروزه افزون بر یک سوم جمعیت این کلان شهر 1.8 میلیون نفری را در خود جا داده اند.
11 تا 13 میلیون نفر حاشیه نشین در 974 سکونتگاه غیر رسمی ایران
استادیار دانشگاه شهید بهشتی تهران در این خصوص به ایرنا گفت: از جمعیت یک میلیون و 800 هزار نفری تبریز 450 هزار نفر در سکونتگاه های غیررسمی زندگی می کنند که می تواند بستر خطرات و فجایع بزرگ انسانی در اثر حوادث غیرمترقبه ای مثل زلزله شود.
بهزاد ملک پور اصل افزود: 974 سکونتگاه غیررسمی در ایران وجود دارد که 11 تا 13 میلیون نفر در آن ساکن می باشند که از این تعداد 2 میلیون و 300 هزار نفر در استان تهران در معرض خطر هستند.
وی با تاکید بر ضرورت دخالت مستقیم دولت ها بر اجرای طرح سامان دهی و بازآفرینی سکونتگاه های غیررسمی به خصوص در کلانشهرها گفت: عدم تعادل بین نظام شهری و روستایی یکی از علل های اصلی ایجاد سکونتگاه های غیررسمی در ایران است.
وی در خصوص آسیب شناسی عدم تحقق طرح های بازآفرینی و بازسازی سکونتگاه های غیررسمی کشور گفت: بینش نظری نسبت به این سکونتگاه ها در ایران بسیار عقب مانده است و باید این بینش عوض شود.
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران اضافه کرد: پا پس کشیدن دولت ها در مواجهه با حاشیه نشینی و عملکرد محافظه کارانه سازمان های مردم نهاد (سمن ها) از دیگر عوامل بازدارنده در پیشگیری از ایجاد حاشیه نشینی و سامان دهی و بازآفرینی سکونتگاه های غیررسمی کشور از جمله در تبریز است.
ملک پور اصل همچنین عدم وجود مطالعات دقیق و جدی علمی و دانشگاهی را یکی دیگر از عوامل توسعه سکونتگاه های غیررسمی و افزایش خطر آنها دانست.
بیش از یک میلیون نفر از ساکنان آذربایجان شرقی در بافت های ناکارآمد شهری زندگی می کنند
معاون عمرانی استاندار آذربایجان شرقی نیز در خصوص وضعیت بافت های ناکارآمد شهری استان به ایرنا گفت: 5800 هکتار بافت فرسوده با جمعیت بیش از یک میلیون نفر در آذربایجان شرقی وجود دارد که 2500 هکتار از آن در تبریز قرار دارد و نزدیک به 500 هزار نفر در آنجا سکونت دارند.
جواد رحمتی اظهار کرد: 3600 هکتار نیز سکونتگاه غیررسمی با 500 هزار نفر جمعیت در آذربایجان شرقی واقع شده که از این مقدار 2000 هکتار با بیش از 400 هزار نفر در تبریز قرار دارد.
وی ادامه داد: در مجموع 9400 هکتار بافت ناکارآمد شهری در آذربایجان شرقی وجود دارد که 48 درصد آن در تبریز واقع شده است.
معاون استاندار آذربایجان شرقی همچنین در خصوص شهرداری های دارای طرح مصوب، گفت: تنها شهرداری های تبریز و اهر طرح تفصیلی دارند و بافت های تاریخی آذربایجان شرقی نیز نیاز به طرح مصوب دارند.
رحمتی با بیان اینکه بافت های تاریخی تبریز، مراغه، کلیبر، اسکو، اهر، تسوج و شبستر جزو بافت های مهم تاریخی آذربایجان شرقی هستند، تشریح کرد: 430 هکتار از طرح های مصوب برای بازآفرینی منطبق بر منطقه تاریخی- فرهنگی تبریز است.
وی یادآوری کرد: هشت شهر آذربایجان شرقی در برنامه بازآفرینی شهری پایدار بر اساس ابلاغیه وزارت راه و شهرسازی هستند که سامان دهی آنها را در حال پی گیری هستیم و 48 هکتار از زمین های یاد شده در تبریز رانشی هستند که باید جا به جا شوند.
وی افزود: بر اساس ابلاغیه وزارت راه و شهرسازی ساخت 6348 واحد مسکونی در بازآفرینی شهری پیش بینی شده و تاکنون برای نخستین تجربه 171 واحد جدید برای بخشی از ساکنان سکونتگاه های غیررسمی تبریز ساخته و سامان دهی شده است.
افزایش 20 درصدی وسعت حاشیه نشینی تبریز در سال
رییس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی کلانشهر تبریز نیز در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: موضوع سامان دهی و بازآفرینی سکونتگاه های غیررسمی تبریز نیاز به گفتمان سازی، پی گیری و تبدیل آن به مطالبه عمومی دارد که نقش رسانه ها در آن بی بدیل است.
فریدون بایایی اقدام با اشاره به اینکه بخشی از سازمان های مدنی را در بازآفرینی زیستگاه های غیررسمی نادیده می گیریم، افزود: دولت نیز در این خصوص باید به طور جدی وارد عمل شود، زیرا 1.5 میلیون نفر از جمعیت 3.8 میلیون نفری آذربایجان شرقی در زیستگاه های مسئله دار زندگی می کنند و اکنون شاهد رشد 20 درصدی این نوع زیستگاه ها به صورت سالانه در اطراف شهر تبریز هستیم.
وی یادآوری کرد: البته شهرداری های تبریز نیز اصلاح بافت های فرسوده را در دستور کار خود دارند و سیاست های بازآفرینی در حال اجراست.
وی ادامه داد: سیاست های پیش بینی شده بازآفرینی در برنامه ششم توسعه به عنوان تکلیف ارایه و در آن پیشگیری و کاهش حاشیه نشینی و برخی از آسیب های اجتماعی مثل اعتیاد و طلاق به 25 درصد مقدار فعلی پیش بینی شده که بسیار آرمانی است.
بابایی اقدام با انتقاد از مجلس در پیش بینی آرمانی کاهش مشکلات حاشیه نشینی، گفت: اگر 10 درصد بافت های مسئله دار تبریز را تقلیل دهیم 500 هکتار را شامل خواهد شد که در واقع نشدنی است.
وی همچنین با اشاره به برخی موارد فرهنگ سازی موفق رسانه ها در خصوص مسائل شهری و زیست محیطی، گفت: ایجاد حساسیت رسانه ها در خصوص قطع درختان موثر واقع شده و پیشگیری مناسبی شده است که این رویکرد در خصوص مطالبه گری از دولت ها برای ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی نیز می تواند موثر باشد.
رییس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای اسلامی کلانشهر تبریز، مطالبه گری از دولت ها، به روزرسانی آمار حاشیه نشینی، دخالت دادن همه ذینفعان، احساس مسئولیت دانشگاه ها، دخالت سمن ها و دخالت خود افرادی که روزگاری در محلات حاشیه نشین سکونت داشتند را از جمله عوامل بسیار مهم برای سامان دهی طرح های سکونتگاه های غیررسمی ذکر کرد.
بابایی اقدم همچنین تشکیل معاونت پیشگیری در شهرداری تبریز برای جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز را در این کلانشهر ضروری دانست.
حاشیه نشینی در تبریز از سال 1340 آغاز شد
شهردار منطقه 10 تبریز نیز که بیشتر ساکنان آن حاشیه نشین هستند، گفت: نباید حاشیه نشینان را از خودمان پس بزنیم چون مردم تلاشگر و شریفی هستند و بر این اساس باید خدمات مورد نیاز را به آنها ارایه دهیم.
رسول وظیفه شناس با اشاره به انگیزه بالای حاشیه نشینان برای حل مشکلات شان اظهار کرد: پله گذاری مناطق حاشیه نشین شیب دار در ارتفاعات عینالی مصداق عینی استقبال و مشارکت حاشیه نشینان در اجرای طرح های عمرای این قبیل مناطق است.
وی با اشاره به اینکه داشتن مسکن متناسب با نیاز، حق هر فرد و خانوده ایرانی است، گفت: این موضوع به وضوح در قانون اساسی آمده و دولت موظف است که برای نیازمندان و کارگران مسکن تامین کند، هر چند حاشیه نشینی در تبریز از دهه 40 آغاز شده است.
وظیفه شناس افزود: ساخت و ساز تک خانواری، چند خانواری و انبوه سازی از انواع ایجاد سکونتگاه های غیررسمی است که این نوع انبوه سازی برای شهر تبریز مشکل ساز شده است.
وی ادامه داد: سرعت بالای ساخت و ساز، سبک سازی، استفاده از مواد بازیافتی و قیمت پایین ساختمان از جمله عواملی است که حاشیه نشینان را به ساخت و ساز ترغیب و فرصت عکس العمل مناسب را از شهرداری ها می گیرد.