پیام آذری - ایسنا/آذربایجان شرقی در روزگاری که سازهای وارداتی سلیقه موسیقی بسیاری از افراد را تغییر داده‌اند، کسانی هم هستند که سازهای ایرانی را با اصالت تمام از درختی بی‌زبان ساخته و ساز و سوز را با سر پنجه‌های عشق، می‌آفرینند، هنرمندان چیره دستی که بی هیچ ادعایی در سپهر موسیقی ایران و جهان یکه تازی می‌کنند.

در گوشه‌ای از پاساژ صنایع دستی امیریه تبریز، هنرمندی در مغازه‌اش تارهایی را می‌فروشد که مهر معتبری بر روی آن خورده است، سازنده تار ایرانی و متحول کننده تار آذربایجانی که هنر تارسازی در خانواده‌اش موروثی است، میر علی اکبر، میر حمزه و میر ناصر آل یاسین که همگی به کار ساخت تار و نواختن آن مشغول هستند. دیوارهای مغازه تار آل یاسین با تصاویر بزرگان این عرصه همچون استاد شهنازی، استاد یحیی و سراینده تصنیف «از خون جوانان وطن لاله دمیده» مزین شده است، همچنین تصویری از آخرین کنسرت «بیوک آقا مراغه‌ای» و رفیق شفیق او هم بر روی دیوار دیده می‌شود.

ناصر آل یاسین، متولد 1347 در شهرستان اهر است، دیپلم فرهنگ و ادبش را از دبیرستان طالقانی اهر کسب کرده و به ورزش کشتی گیری روی آورده و مقام کشوری هم کسب کرده است، در سال 63 نوای ساز عاشیق «ایمان دانش» در اهر دریچه تازه‌ای از هنر را به روی او گشوده و به قول خودش، دنیای او را عوض کرده است. پس از نواختن ساز عاشیقی به مدت دو سال، تار ایرانی که برادر بزرگ‌ترش «میر علی اکبر آل یاسین» ساخته بود، توجهش را جلب کرده و آشنایی با تار ایرانی در سال 65 باعث می‎شود تا او این ساز را به دلیل تناسب بیشتر با روحیه‌اش برای نواختن انتخاب کند. او از سال 67 ساختن تار را با برادرانش آغاز کرده و در سال 70 با استاد پوریا، یکی از اساتید بزرگ تار که توسط برادر بزرگ‌ترش علی اکبر با او آشنا شده بود، دیدار کرده و پیشرفتش در این کار به قدری بوده که شش سال است نشان ملی کشوری در تار سازی را در جشنواره‌ای که هر دو سال یک بار برگزار می‎شود، کسب کرده و هنر دست او در سال 2012 با درجه عالی در یونسکو به ثبت جهانی رسیده و به عنوان یکی از سه اثر برتر در زمینه تارسازی از آذربایجان شرقی انتخاب شده است. در ادامه این گزارش گفت‌وگوی ایسنا با ناصر آل یاسین را می‌خوانید:
چرا دل خوشی از ثبت جهانی تارهایتان در یونکسو ندارید؟
این اتفاق به ضررم تمام شد و برخی چشم و هم چشمی‌ها باعث شد تا تیر ایرادگیران به سمتم نشانه برود و منفی بافی‌ها بازار را کساد کرد. من کاری به کسی ندارم، برای نوازنده هم فقط صدا مهم است و کسی علت اینکه چرا ساز صدای خوبی دارد را نمی‌داند. دست بالای دست بسیار و صحبت از باندبازی است، من تارهایم را فقط در این مغازه می‌فروشم و اگر خریدار خودش هم سر درنیاورد، به او می‌گویم برود با کسی بیاید که ساز را بفهمد. موسیقی از جایی شروع می‌شود که همه ملزومات زندگی برای رفاه فراهم باشد و سپس مردم سراغ موسیقی بروند، نوازنده‌هایی را سراغ دارم که پول کافی برای تعمیر سیم ساز را ندارند، مشکل ما تحریم‌های داخلی هستند نه خارجی، مانع‌هایی که از داخل برای هم می‌تراشیم را باید حل کنیم.

چرا معتقد هستید که تار ارسباران، دنیای تار آذربایجانی را متحول خواهد کرد؟
تار آذربایجانی که حدود 130 سال قبل توسط «صادق جان اسد اوغلو» طراحی شده است، اشکالات اساسی مانند تو دماغی بودن صدا داشت و کیفیت صدای آن در مقابل تار ایرانی پایین‌ بود، تحقیقاتی در این خصوص انجام دادم و 14 مورد تغییر در ساختار تار آذربایجانی ایجاد کرده و نام آن را «تار ارسباران» گذاشتم، در ابتدا قصد داشتم نام تار را «تار تبریز» بگذارم، اما بعد از بی‌مهری‌هایی که در تبریز نسبت به ثبت جهانی تار من در یونسکو شد، منصرف شدم. تار ارسباران هم ثبت ملی شده و در تبریز از آن رونمایی شد، اما پیوست نامه‌هایم در اداره کل فرهنگ و ارشاد گم شده بود و تا کنون به نتیجه‌ای نرسیده‌ام، در باکو استقبال بسیار خوبی از تار ارسباران شد و با حضور اساتید معتبر این رشته در دانشگاه باکو از آن رونمایی شد.
روزنامه‌های باکو تیتر زدند «تار ارسباران، دنیای تار آذربایجانی را متحول خواهد کرد»، اما من نتوانستم آن را در کشورم به نام خودم ثبت کنم. با تحولاتی که در این تار ایجاد کرده‌ام، قدرت تار آذربایجان سه الی 4.5 برابر افزایش پیدا کرده است. نابغه‌های تار آذربایجان باکو مانند «مالک منصوروف»، «شهریار ایمانوف»، «وامیق» و «فیروز معلم» هم در کنسرواتور موسیقی باکو گفتند که دنیای موسیقی با تار ارسباران زیباتر خواهد شد. تصمیم گرفته‌ام تار ارسباران را در باکو به نام خودم ثبت کنم، این پروسه فعلا به دلیل شیوع کرونا متوقف شده است.

گویا نمونه‌ای از تارهای دست ساز استاد یحیی در دست شما است؟
"هوهانس آپکاریان" از ارامنه اصفهان بود و او را به نام یحیی می‌شناختند، عمو و پدر او برای شاه‌های قجری میز و صندلی و تار می‌ساختند، یحیی کار پدرش را ادامه داد، او شاگرد استاد فرج الله هم بود، یحیی معجزه کرد، تارهای او به سه دسته تقسیم شده و با نام‌های یحیی اول، یحیی دوم و عمل یحیی شناخته می‌شوند، یحیی با بزرگ کردن کاسه تار باعث شد تار بر روی زانو نواخته شود، در حالیه تا قبل از آن به حالت ایستاده نواخته می‌شود، تارهای استاد یحیی به ارزش 650 میلون تومان هم به فروش رفتند. یکی از تارهای استاد یحیی در موزه لوور پاریس قرار دارد که کنسولگری فرانسه در سال 48 آن را به قیمت 100 هزار تومان از استاد «محمد رضا لطفی» خریداری کرده است و از آن به نام تار یحیی و فرهنگ موسیقی ایرانی نگهداری می‌شود. نمونه‌ای از تار دست ساز او، ساخته سال 1327 هجری قمری در دست من است. اصالت تار استاد یحیی توسط اساتیدی همچون آقای پوریا، آقای فرهمند، آقای مرادی و امیرعطایی مورد تایید قرار گرفت، این تار که به تاریخ انقلاب ایران و به انقلاب مشروطه تقدیم شده است‌ در سال 94 هم برای اهدا به موزه تبریز کارشناسی شد، اما کارشناسی‌ها و قیمت‌گذاری‌ها از یک میلیارد به 200 میلیون تومان تنزل کرد و به دلیل بدحسابی شهرداری پشیمان شدم و تصمیم گرفتم خودم از تار نگهداری کنم. کسی قدر این تار را نمی‌داند، من آن را سال 72 از یک فروشنده کُرد به قیمت 50 هزار تومان با اصرار خریده‌ام.
چگونه یک درخت به ساز تبدیل می‌شود؟
ساز را می‌توان یا تمام درخت‌هایی که محکم هستند، ساخت، اما هیچ یک از درختان جای درخت توت را نمی‌دهند، هر یک حلقه‌های درخت نشانگر سن درخت و حلقه‌های بزرگ، نشانه پرآب بودن آن سال و حلقه‌های کوچک، نشانه کم آبی در آن سال است. درختی را که حلقه کوچکی دارد و در خشکی رشد کرده است، درخت پیر می‌نامند، به این معنی که درخت سال‌های زیادی را برای رشد کردن سپری کرده است. انعکاس صوت بین لایه چوب پنبه‌ای و لایه شکننده و سفت درخت توت یکی از زیباترین صداها است که در سایر درختان به گوش نمی‌خورد، درخت توت امتحانش را پس داده است. تارهای استاد یحیی هم از درخت توت ساخته می‌شدند. دسته ساز را از درخت گردوی 100 ساله انتخاب می‌کنیم، این قسمت از ساز باید بسیار محکم باشد تا نشکند.
تار، یک عنصر کاملا طبیعی است، علاوه بر درختان، حیوانات هم در ساختن آن نقش دارند؟
استخوان‌های روی دستان تار از جنس استخوان ران شتر است، به این علت که استخوان زانوی شتر از استخوان دیگر حیوانات محکم‌تر و طولانی‌تر است، لایه میانی بین دستان تار هم از درختی هندی به نام «فوفل» ساخته می‎شود. پرده‌های ساز از جنس روده بره تو دلی (جنین به دنیا نیامده گوسفند) و خرک و سیم گیر آن از جنس شاخ قوچ وحشی است که تراش داده می‌شود. صدا توسط پرده ساز به میدان صوت هدایت می‌شود، جنس میخ مانندهای روی تار هم از جنس فوفل یا درخت آبنوس است که به اندازه استخوان محکم هستند و حین نوازندگی ساییده نمی‌شوند. بدنه ساز از درخت توت تراشیده شده و سپس داخل آن تخلیه و سپس با استفاده از مغار ساییده می‎شود، امروزه این کار را با دستگاه سی ان سی انجام می‌دهند که رنگ و لعاب خوبی دارد، اما برای نوازندگی مناسب نیست.

فرق تار ایرانی و تار آذربایجانی در چیست؟
تار ایرانی را بر روی زانو می‌نوازند، چرا که موسیقی ایرانی، موسیقی تفکر است، اما تار آذربایجانی به دلیل الهام گرفتن از طبیعت و عشق و عاشقی و حماسی بودن در مقابل سینه نواخته می‌شود. اگر به نمای پشتی تار ایرانی توجه کنیم، شبیه فرد در حال مراقبه و تفکر است. نقاره و کاسه تار به قلب عاشق و معشوق هم تشبیه شده و فاصله‌ بین این دو سبب بلند شدن صدای محزون از ساز است، اگر عاشق و معشوق به هم برسند، دفتر عشق هم بسته می‎شود. حضرت مولانا هم تفسیری در این مورد نوشته است با این مضمون که «خشک چوب و خشک سیم و خشک پوست/ از کجا می‌آید این آوای دوست»، همه اجزای ساز از موجودات زنده‌ای ساخته شده‌اند که با جور تبر، امکان ادامه حیات را از دست داده و درد فراق را چشیده و با درست شدن ساز باز به هم رسیده‌ و از مصیبت‌هایشان به هم می‌گویند، همین تفسیرها نشان می‌دهد که موسیقی ایرانی، موسیقی عرفان و هفت دستگاه آن، هفت مرحله عشق و عرفان بوده و هر دستگاه بیانگر حال و هوای یکی از هفت شهر عطار است.
بازار تار چگونه است؟
تارها برند بوده و معمولا به نام سازنده فروخته می‎شوند، تارهای آل یاسین علاوه بر شهرهای بزرگ ایران، تا آمریکا و اسپانیا و هلند هم رفته‌اند، علاوه بر برادر بزرگمان که در تهران تار می‌سازد، قبلا به همراه سه برادرم در تبریز با هم کار می‌کردیم، اما الان حدود هشت سالی می‎شود که تنها کار می‌کنم، آثار من ممهور به مهر سکه‌ای به نام خودم و دارای شناسنامه هستند. قیمت تارها از پنج الی 15 میلیون تومان و بسته به تاریخ ساخت متغیر است، در مورد قیمت تار زیاد سخت نمی‎گیرم و رضایت مشتری برایم خیلی مهم است.
صدای تارها شبیه هم است؟
صدای 100 درصد تارهایی که ساخته می‌شوند با هم متفاوت است، باید هم همینطور باشد، اما صدای اصلی تار با آشنایی سازنده با علم روز، فرمول ریاضی تار و اعداد طلایی که مانند اقیانوس بیکران در بین سیم‌های ساز قرار گرفته‌اند، ارتباط دارد، اگر ساز صدای خوبی نداد، سازنده از علم مربوط به آن بی‌اطلاع است. در حال حاضر سعی می‌کنم تار کم‌تر، اما با کیفیت بیشتر بسازم تا تبدیل به اثری ماندگار شود، به عنوان مثال در مورد سازهای استادیحیی گفته‎ می‌شود که «بیش از 100 سال از ساخت سازهای استاد یحیی می‌گذرد، اما این سازها اکنون به اوج بلوغ صدادهی رسیده‌اند» و معتقد هستم ساز باید ماندگار باشد، حتی بعد از مرگ هنرمند. در مجموع ساخت سازهایم یک ماه به طول می‎انجامد، اما به صورت سری کار می‌کنم، مثلا دسته یک ساز را همراه با کاسه ساز دیگر می‌سازم و به این ترتیب سالانه حدود 15 عدد تار آماده می‌شود، فصل زمستان، زمان مناسب‌تری برای ساخت تار است، درخت توت حساسیت زیادی به سرما داشته و با اندکی برخورد هوا ترک بر می‌دارد، همچنین این درخت به دلیل داشتن اسید آرسنیک یا همان سیانور سمی بوده و ریه اکثر سازسازها به همین دلیل مشکل دارد. درخت‌ها را از شهرستان‌های اهر و کلبیر، هوراند می‌خرم.
برنامه‌ای برای ترویج هنر تار سازی و پرورش شاگرد دارید؟
چندین سال قبل و به هنگام تاسیس انجمن موسیقی، تصمیم گرفته شد تا رشته‌ای به نام ساز سازی ایجاد شود و هنرجویانی نیز تحت آموزش قرار بگیرند که این اتفاق تا به امروز نیفتاده است، اما پرورش شاگرد و آموزش هنر تار سازی به علاقه‌مندانی جزو برنامه‌هایم در آینده است تا این هنر بعد از ما هم حفظ شود.
انتهای پیام