پیام آذری -

آنچه که درباره نتیجه دیدار آبه با (آیت الله) خامنه ای در آن روز شنیدیم به نوعی تاییدی بر مطالبی بود که در جلسه اتاق تانک پنتاگون مطرح شده بود. وقتی آبه صحبت می کرد (آیت الله) خامنه ای یادداشت بر می داشت اما در پایان، گفت پاسخی ندارد که به نظرم توهین آمیز بود. گذشته از این، (آیت الله) خامنه ای بسیار سختگیرتر از روحانی بود که روز قبل با آبه مذاکره کرده بود.
این حماقت مکرون و دیگران (از جمله ترامپ) را در مذاکره با روحانی به جای «رهبر عالی» ایران نشان می داد. آیا درباره این عنوان ابهامی وجود داشت؟ بعلاوه، حتی قبل از اینکه آبه سوار بر هواپیمایش به ژاپن بازگردد، و بر خلاف درخواست آشکارش درباره فاش نشدن این دیدار، (آیت الله) خامنه ای رشته توئیتی طولانی را منتشر کرد؛ که دو مورد از آنها از نظر ما بسیار مهم بودند:
ما تردیدی درباره حسن نیت و جدیت شینزو آبه نداریم: اما با توجه به چیزهایی که شما به نقل از رئیس جمهوری امریکا ذکر کردید، ترامپ را شخصی نمی دانم که ارزش تبادل پیام را داشته باشد؛ من پاسخی برای او ندارم و به او پاسخی نمی دهم.
ما هرگز باور نداریم که امریکا به دنبال مذاکرات صادقانه با ایران است؛ زیرا مذاکرات صادقانه هرگز از طرف شخصی مانند ترامپ انجام نمی شود. مقامات امریکایی بندرت صادق هستند.
نتیجه روشن بود: ماموریت آبه شکست خورده بود. ایران به شکل موثری به گوش آبه سیلی زده بود، به کشتی های غیرنظامی در نزدیکی ایران که یکی از آنها متعلق به ژاپن بود حمله کرده بود. این حمله در حالی انجام شد که آبه مشغول مذاکره با (آیت الله) خامنه ای بود. بی شک ژاپنی ها این خبر را تکذیب می کردند شاید به این دلیل که تلاش داشتند آبه را از تحقیری که ترامپ مسبب آن بود، نجات دهند.
من و پمپئو ساعت 12 و 15 دقیقه با ترامپ دیدار کردیم و من توئیت های (آیت الله) خامنه ای را به او نشان دادم. ترامپ گفت: «زننده است، خیلی زننده». این عبارات را قبل از سخنرانی طولانی درباره این موضوع مطرح کرد که کری مانع مذاکره او با ایران شده است. ترامپ می خواست به توئیت های (آیت الله) خامنه ای پاسخ دهد که نتیجه آن در نهایت این شد:
در حالی که بسیار نخست وزیر آبه را به خاطر عزیمت به ایران به منظور دیدار با آیت الله علی خامنه ای تحسین می کنم شخصاً احساس می کنم هنوز خیلی زود است که به فکر توافق باشیم. آنها آمادگی مذاکره را ندارند ما هم همین طور!. ارزیابی دولت امریکا این است که ایران مسئول حملات امروز در دریای عمان است.
نخست وزیر ژاپن صبح روز جمعه گزارش خود را درباره این سفر به ترامپ ارائه داد. وی گفت، تمایلی از سوی روحانی یا (آیت الله) خامنه ای برای مذاکره با ایالات متحده تا وقتی تحریم ها باقی باشد، مشاهده نکرده است. او دستکم درباره اینکه ایران بلافاصله محتوای مذاکرات را علنی کرده گله داشت، اما گفت به نظرش روحانی واقعاً دنبال مذاکره با امریکا است و توضیح داد که چطور روحانی بعد از دیدار او با (آیت الله) خامنه ای در راهرو به دنبالش آمده تا بگوید که لغو تحریم ها می تواند باب گفت و گو را باز کند. بدتر از همه، آبه همچنان بر این باور بود که ایران و کره شمالی دو موضوع کاملاً جدا از هم هستند. او گفت ما به رویکرد متفاوتی درباره ایران نیاز داریم. آنها از آنچه رخ داده بود غافل بودند. ترامپ گفت، آبه نباید به خاطر اینکه اساساً و کاملاً شکست خورده است، احساس گناه کنداما بعد عقب نشینی کرد شاید فکر کرد که زیادی خشونت به خرج داده و گفت فقط می خواست کمی شوخی کرده باشد. او انتظار نداشت آبه موفق شود و از دیدن نتیجه اصلاً تعجب نکرده بود. ترامپ به آنچه که واقعاً در ذهن داشت پرداخت و گفت این تلاش را تحسین می کند اما شخصاً بسیار برای او مهم است که ژاپن محصولات کشاورزی بیشتری از امریکا بخرد. امریکا کارهای زیادی برای ژاپن انجام می دهد، از این کشور دفاع می کند و مقدار زیادی در تجارت با این کشور متضرر می شود. آبه تایید کرد به کارهایی که باید انجام دهد توجه دارد و ترامپ گفت هر چه زودتر این کارها را انجام دهد، بهتر است، حتی فوراً. ترامپ دوباره به موضوع ایران بازگشت و گفت بویژه بعد از بیانیه های بدی که ایران پس از مذاکرات آبه در تهران منتشر کرد، نخست وزیر ژاپن دیگر نباید درباره مذاکره با آنها به خود زحمت دهد. ترامپ، خود مذاکره را انجام خواهد داد. این موضوعی بود که او بلافاصله بعد از تماس تلفنی با آبه توئیت کرد.
ما قرار بود نشست شورای امنیت ملی را بلافاصله بعد از تماس تلفنی آبه برگزار کنیم اما این جلسه دیر شروع شد. ترامپ این جلسه را با جمع بندی مذاکراتش با آبه آغاز کرد و بعد از نطقی طولانی درباره نقض قانون لوگان توسط کری به «پت سیپولون» مشاور حقوقی کاخ سفید و «جان ایزنبرگ» مشاور حقوقی شورای امنیت ملی نگاهی انداخت و گفت «وکلا از اقدام در این زمینه (پیگرد قضایی جان کری) خودداری می کنند، آن را درک نمی کنم، مسخره است که این کار را نمی کنید.» شاناهان و دانفورد می خواستند درک بهتری از «انگیزه» ترامپ داشته باشند و در این راستا، مجموعه جدیدی از «زیربشقابی ها» (نمودارها) را ارائه دادند که در برخی از آنها آمار دولتی جالبی درباره خرید نفت از کشورهای خاورمیانه بود و نشان می داد چین، ژاپن، کره جنوبی، هند و اندونزی واردات هنگفتی از خاورمیانه داشته اند. من می دانستم چه سوالی در راه است، ترامپ پرسید: چرا این کشورهای واردکننده کار بیشتری انجام نمی دهند؟ چرا آنها و تولیدکنندگان نفت در خاورمیانه پول بیشتری بابت حفاظت از محموله های نفتی خود نمی پردازند؟ وقتی شاناهان و دانفورد به چهارمین و پنجمین نمودار رسیدند، ترامپ دیگر حوصله اش سر رفته بود و به همین دلیل گفت: «حالا برگردید به صفحه ای که نشان می دهد شما قرار است چه کارهایی را انجام دهید.» ما درباره گزینه های مختلفی صحبت کردیم اما نتیجه ای نگرفتیم. ترامپ دوباره موضوع خروج از سوریه و افغانستان را مطرح کرد و پرسید: چرا کشورهای عرب خلیج (فارس) هزینه اقدامات ما را نمی پردازند؟ من، همان‌ طور که پیشتر هم گفته بودم، توضیح دادم که دولت بوش پدر توانست حمایت های مالی زیادی را برای پرداخت هزینه های جنگ خلیج (فارس) در سال 1991، جذب کند. پمپئو به ترامپ اطمینان داد که با کشورهای منطقه تماس خواهد گرفت.
ترامپ جلسه را ترک کرد، اما من، پنس، پمپئو، دانفورد، و شاناهان همچنان به بحث ادامه دادیم. دانفورد می‌خواست مطمئن شود ترامپ این موضوع را می فهمد که اگر ما کاری کنیم که برای ایران تلفات جانی داشته باشد، «ضرب الاجل» ایرانی ‌ها برای کشتن امریکایی‌ ها پایان خواهد یافت. با توجه به تعداد امریکایی‌ هایی که به دست ایرانی ها کشته شده بودند و نقطه آغاز آن نیز به حمله سال 1983 به پایگاه تفنگداران دریایی امریکا در لبنان باز می گشت، پرسیدم: «کدام ضرب الاجل؟» موضوع تلفات در این جلسه و دیگر جلساتی که با ترامپ داشتیم، بیشتر از هر چیزی در ذهن همه ما بود. پنس گفت: به نظر من ترامپ بیشتر «گزینه هایی را می خواهد که در آنها پویایی و تحرک لازم وجود داشته باشد.» من هم همین را از حرف‌ های ترامپ فهمیده بودم. این جلسه طولانی ترین فهرست موضوعات را برای بحث داشت و ترامپ خواستار بررسی چنین گزینه هایی بود، این خواسته ترامپ به معنای این نبود که او درباره موضوع خاصی تصمیم گیری کرده است. او بیشتر نگران این بود که چرا گزینه های بیشتری در اختیارش قرار نمی گیرد. هنوز کارهای زیادی برای جلسه بعدی در روز دوشنبه داشتیم، اما من فکر می کردم دست کم اکنون دیگر کسی نمی‌ توانست از ما ایراد بگیرد که چرا در بررسی پیامدهای استفاده از نیروی نظامی عملکرد کاملی نداشتیم.
با این حال روز دوشنبه 17 ژوئن، ما هنوز به تصمیمی نرسیده بودیم. بروکراسی حاکم و مقام های کلیدی با سوء استفاده از بی حوصلگی و ناتوانی ترامپ در تمرکز بر مسائل برای مدتی طولانی، پاسخ ما به حملات علیه نفتکش‌ها را به تاخیر انداختند. این امر باعث شد اوضاع به سمتی برود که دیگر اقدام نظامی، مناسب به نظر نرسد. مقام هایی که مانع ‌تراشی می ‌کردند طرح خاصی نداشتند، اما روی گزینه تعلل در ایجاد ناامیدی بیش از هر گزینه دیگری حساب باز کرده بودند و در این تلاش های خود هم موفق شدند. مهمتر اینکه، آنها درکی از این موضوع نداشتند که انفعال، نه تنها باعث می شود ایران جاه طلبی های خود را برای سلطه بر منطقه خلیج (فارس) با موفقیت به پیش ببرد، بلکه درس ‌غلطی به آنها درباره مفهوم بازدارندگی می دهد. ایرانی‌ها تحت تاثیر «خویشتنداری» امریکا قرار نمی‌گرفتند، بلکه هر روز بیشتر از قبل به این نتیجه می رسیدند که ما به هیچ وجه مانعی بر سر راه آنها نیستیم. ما فقط برای خودمان مانع ایجاد کرده بودیم.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران این موضوع را حتی قبل از جلسه ساعت 10 صبحِ ما در شورای امنیت ملی به روشنی اعلام و تصریح کرد که کشورش برای نقض محدودیت های اصلی در توافق هسته ای تا هشتم ژوئیه معطل نخواهد شد بلکه موارد نقض را از همین حالا شروع کرده است. ایران محدودیت ذخیره اورانیوم با غنای پایین (به میزان 300 کیلوگرم) را در 10 روز و محدودیت ذخیره آب سنگین (130 تن) را در دو تا سه ماه نقض خواهد کرد. غنی سازی تا سطح U-235، که بالاتر از میزان3.67 درصد مورد توافق در برجام بود، طی چند ساعت و یا چند روز از سرگرفته می شد زیرا با تغییرات در سامانه آبشار سانتریفیوژهایی که اورانیوم را غنی سازی می کنند، این امر محقق می شود. به نظر می رسید ایران قصد دارد فشارها را بر اروپایی هایی که با نا امیدی تلاش می کردند توافق را حفظ کنند، افزایش دهد. اما نکته مهمتر این بود که تهران همچنین ثابت می کرد هدف اصلی آن کشور برنامه تسلیحات هسته ای است. سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران در پاسخ به این پرسش که آیا ایران از توافق هسته ای خارج خواهد شد؟ گفت: «اگر ما به همین روش ادامه دهیم این اتفاق عملاً خواهد افتاد».
من، شاناهان، دانفورد و پمپئو قبل از شروع جلسه شورای امنیت ملی درباره گزینه هایی که پنتاگون آماده کرده بود در دفتر من گفت و گو کردیم. متاسفانه پنتاگون همان گزینه هایی را با خود آورده بود که ما روز جمعه درباره آنها گفت و گو کرده بودیم که حتی ترامپ درباره آنها گفته بود که «بعد از حمله به تانکرها ما باید فوراً یکی جایی را می زدیم. اما ارتش من گزینه ای ارائه نداده بود.» پمپئو جلسه شورای امنیت ملی را با این موضوع آغاز کرد که در درخواست از کشورهای عرب خلیج (فارس) برای تامین مالی عملیات ما در آینده پیشرفت داشته است. وی گفت: «مطمئن هستم که آنها چک های با ارزشی می نویسند.» ترامپ گفت: «باید این کار را بکنند. ما دیگر به نفت آنها نیازی نداریم من فقط نمی خواهم ایران سلاح هسته ای داشته باشد، همین.» تا اینجای جلسه ترامپ پیشنهادهای خود را درباره این که کدام اهداف را باید بزنیم، در اختیار داشت و چنین پیشنهادهایی به غیر از گزینه های پیشنهادی پنتاگون بود. شاید ترامپ این موضوع را درک کرده بود و شاید هم نه، اما او نکته مهمی را درباره چگونگی ایجاد «بازدارندگی» مطرح می کرد که عبارت محبوب پنتاگون بود. ستاد مشترک ارتش ترجیح می داد آن را از طریق «واکنش متناسب» یا «تلافی جویانه» انجام دهد که کسی نتواند از آن انتقاد کند. اما ارزیابی من این بود که برای تحقق بازدارندگی، واکنش مناسب از جمله حمله به پالایشگاه های نفت یا بخش هایی از برنامه هسته ای نظامی ایران ضروری است. مهم این بود که ایران متقاعد شود اگر از قوه قهریه علیه ما یا دوستان ما استفاده کند، هزینه به مراتب بالاتری را باید بپردازد. تا حالا ایران هزینه ای نپرداخته بود. حتی اوباما هم در نهایت ایران را به حمله تهدید کرد هر چند که جدیت او در آغاز چنین حمله ای زیر سوال بود. متاسفانه این کاری بود که ما هم همچنان انجام می دادیم و به دنبال گزینه های عملیاتی نبودیم. ما فقط توافق کردیم که نیروهای خود را افزایش دهیم و نیروهای امریکایی مستقر در منطقه را آماده دفاع کنیم. ما حتی برای انتشار گزارشی مطبوعاتی در این زمینه تا پایان آن روز مشکل داشتیم. گذشته از این، این خبر تحت الشعاع خبر نقض تعهدات هسته ای ایران قرار گرفته بود. تهران همچنان به سمت تولید سلاح هسته ای حرکت می کرد و ما همچنان دست روی دست گذاشته بودیم و نظاره گر بودیم.
روز بعد، ترامپ در مصاحبه با مجله تایم حملات اولیه و حملات چند وقت اخیر را «بسیار جزیی» توصیف کرد. به این فکر می کردم که چرا به خودم زحمت می دهم و هر روز خود را به بال غربی کاخ سفید می رسانم. این واکنش ترامپ عملاً باعث بروز اتفاقات جدی تری شد. برای شروع، روز چهارشنبه راکت هایی در بصره احتمالاً از سوی گروه های شبه نظامی شیعه شلیک شد و دفاتر سه شرکت خارجی نفتی (اکسون، شِل و اِنی) را هدف قرار داد، این حملات چندین مجروح بر جای گذاشت اما تلفاتی نداشت. واکنش دولت عراق فقط این بود که حمله از خاک آن کشور علیه کشورهای خارجی را ممنوع اعلام کند. خوب بود اگر عراق با نیروهای نظامی ایران و شبه نظامیان شیعه وابسته به آن کشور که در خاک عراق فعال بودند دستکم مانند نیروهای امریکایی رفتار می کرد اما با توجه به سلطه ایران بر بغداد این امر امکان پذیر نبود. ما از قبول این واقعیت خودداری کردیم حتی زمانی که چنین واقعیتی در حال گسترش بود همان طوری که از سال ها قبل ادامه داشت. حتی مقامات امریکایی در واشنگتن هم صبح آن روز تمایلی نداشتند به حملات موشکی پاسخ دهند. حسین سلامی فرمانده جدید سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه احتمالاً عمیقاً خوشحال بودند و لبخند می زدند./ ایران