پیام آذری- جنگل‌های ارسباران با 164 هزار هکتار وسعت از بکرترین مناطق جنگلی ایران به لحاظ تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری شمرده می‌شود، اما اکنون این حجم از منابع عظیم خدادادی که در اختیار ما قرار دارد، نیازمند حفاظت و حراست است.

این میراث طبیعی که زیستگاه افزون بر 300 نوع گونه جانوری شامل 215 گونه از پرندگان،  29 گونه از خزندگان نادر، 48 گونه از پستانداران و 17 نوع ماهی است، در آذربایجان شرقی از شهرستان هوراند و اهر گرفته تا شهرستان کلیبر و خداآفرین ریشه دوانده و از نسل‌های دور برای ما به یادگار مانده است.

این منطقه که از سوی یونسکو به عنوان منطقه‌ای حفاظتی و ذخیره گاه زیست کره انتخاب شده، بیش از 13 درصد پوشش گیاهی ایران را در خود جای داده است. ارسباران، ثروتی عظیم از طلای سبز طبیعت است که در مقیاس جهانی به تنهایی معادل 34 درصد پوشش گیاهی کشور ارمنستان، 25 درصد از پوشش گیاهی کشور آذربایجان، 25 درصد پوشش گیاهی فرانسه، 25 درصد پوشش گیاهی گرجستان و 17 درصد پوشش گیاهی کشور ایتالیا است.

ارسباران این روزها در وضعیت چندان خوبی قرار ندارد. به دلیل خشکسالی و گرمای بالای هوا که منجر به آتش سوزی‌های ناخواسته می‌شود از یک سو و طغیان آفات از سوی دیگر، این جنگل‌ها دیگر توان مبارزه ندارند، زیرا انسان وارد چرخه طبیعی آن شده و اکوسیستم پروانه‌ها و دشمنان طبیعی آن‌ها را با مشکل مواجه کرده است.

پروانه‌های دم قهوه‌ای بلوط و ابریشم باف ناجور، از دهه 80 در منطقه ارسباران دیده شده‌اند. آن‌ها جزوی از چرخه طبیعی جنگل هستند و خود جنگل می‌تواند به تنهایی زمانی که به حال خود واگذار شده است، با آن مبارزه کند. 

حضور انسان در جنگل، اختلال در چرخه زندگی حشرات و نابودی‌هایی که در این مناطق انجام می‌دهد در نهایت باعث شده تا از سال گذشته شاهد چشم گیر آفت دو پروانه در مناطق مختلف جنگلی ارسباران باشیم. 

مبارزه مکانیکی و بیولوژیکی در ارسباران آغاز شده و بنا به گفته‌ی مدیرکل منابع طبیعی آذربایجان شرقی، گردشگران باید تا اطلاع ثتنوی از حضور در منطقه اجتناب کنند، زیرا مبارزه با پروانه‌های جنگلی در مرحله محلول پاشی قرار دارد و ورود انسان باعث اختلال در روند کنترل جمعیت آن‌ها می‌شود.

در این راستا، علی قنبری، معاون حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی  در خصوص آخرین وضعیت جنگل‌های ارسباران، می‌گوید: دو سال است که با طغیان دو نوع آفت پروانه دم قهوه‌ای بلوط و ابریشم باف ناجور در ارسباران مواجه هستیم که آفت پروانه ابریشم باف ناجور در شهرستان کلیبر و آفت پروانه دم قهوه‌ای بلوط در جنگل‌های منطقه شهرستان‌ اهر و هوراند وجود دارند.

او ادامه می‌دهد: این آفت‌ها در حقیقت نوعی حشره بوده و بخشی از خود جنگل هستند، یعنی وجود چنین آفت‌هایی جزو ملزومات همیشگی جنگل است که از گذشته در این اراضی وجود داشته و در آینده نیز باید وجود داشته باشند. 

او می‌افزاید: خود جنگل در حالت عادی و بدون دست کاری، قدرت خودتنظیمی دارد، به طوری که این حشرات به همراه سایر حشرات به صورت زنجیره غذایی از یکدیگر تغذیه می‌کنند و در نهایت، این شبکه غذایی متشکل از حشرات و سایر جانداران مثل بقیه اکوسیستم‌ها در وضعیت عادی و در کنار هم به زندگی خود ادامه می‌دهد.

قنبری با اشاره به این‌که این نوع آفات از دهه 80 در منطقه ارسباران دیده شده است، بیان می‌کند: این آفت‌ها معمولا هر شش الی هفت سال حالت طغیانی پیدا می‌کنند و میزان جمعیتشان نیز به صورت بیش از حد افزایش می‌یابد و در نهایت به آستانه خسارت زایی وارد می‌شود. در این مرحله است که باید ما وارد عمل شویم و با اقدامات کنترلی این خسارت زایی را کاهش دهیم.

او اظهار می‌کند: اقدام به مبارزه با این نوع آفت‌ها معمولا یک الی سه سال زمان می‌برد چرا که استفاده از هر نوع ابزار و امکانات کنترلی تنها باعث کاهش خسارت می‌شود که در حالت عادی باید این پروسه کنترلی سه سال طول بکشد.

او تاکید می‌کند: این آفات در مناطق جنگلی بکر که دخالت انسان در آن، در کمترین حد بوده و یا اصلا دخالتی در آن منطقه ندارد، هیچ گاه حالت طغیانی ایجاد نمی‌کنند. این‌که جمعیت یک حشره در یک منطقه افزایش می‌یابد، به خاطر دخالت‌های بشر است، یعنی بشر تعادل موجود در جنگل را بهم می‌زند و دشمنان طبیعی یک آفت را در موضع ضعف قرار می‌دهد تا در نهایت حشره موجود به عنوان آفت طغیان می‌کند.

معاون حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی آذربایجان شرقی با بیان این‌که خسارت این آفت‌ها صرفا از طریق تغذیه برگ‌ها انجام می‌گیرد، اظهار می‌کند: برگ مرکز انجام فتوسنتز است و تمامی انرژی و موادغذایی گیاه برای رشد و ادامه حیات از این محل تامین می‌شود، وقتی آفتی از این برگ تغذیه می‌کند، در واقع باعث کاهش رشد سالانه گیاه می‌شود نه این‌که درخت کاملا خشک شود. 

او می‌افزاید: اگر این طغیان آفت در مدت 10 الی 15 سال به صورت متوالی و مستمر باشد، در درختان ضعیف منجر به خشکیدگی می‌شود که خوشبختانه تاکنون این مورد در منطقه ارسباران اتفاق نیفتاده است زیرا هر ساله که آفت حالت طغیانی به خود گرفته، اداره کل منابع طبیعی وارد عمل شده و جمعیت آن را کاهش داده است.

او ادامه می‌دهد: از سال گذشته که حالت طغیانی این آفات آغاز شد در مساحت 2000 هکتار مناطق جنگلی شهرستان اهر، 1000 هکتار مناطق جنگلی شهرستان هوراند و هم‌چنین 2300 هکتار مناطق جنگلی شهرستان کلیبر کانون‌های طغیان آفت شناسایی شده و عملیات کنترلی انجام‌ گرفته است.

قنبری با بیان این‌که دو روش کنترلی آفت به صورت مکانیکی و بیولوژیکی وجود دارد، می‌گوید: گاها از روش بیولوژیکی به عنوان سم پاشی نام برده می‌شود که درست نیست زیرا اجازه ورود سم به جنگل و کنترل هر نوع بیماری و یا آفت به این شیوه وجود ندارد.

او با بیان این‌که روش مکانیکی موثرتر از روش بیولوژیکی است، ادامه می‌دهد: در سال 99 اقدام به جمع آوری شفیره و لانه‌های زمستان گذران آفت پروانه دم قهوه‌ای در اهر و هوراند و توده‌های تخمی آفت ابریشم باف ناجور در کلیبر به روش مکانیکی کردیم. در هر توده تخمی آفت، حدود 500 تخم حشره وجود دارد که در صورت جمع آوری آن توده انگار که 500 حشره در فصل بهار جمع آوری شده است. 

او می‌افزاید: امسال به صورت مستمر جنگل‌های ارسباران را پایش می‌کنیم و حتی کارگروه تخصصی گیاهپزشکی متشکل از محققین مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان، اساتید دانشگاه تبریز و متخصصان اداره کل منابع طبیعی استان در این اداره کل تشکیل یافته که به صورت مرتب از منطقه بازدید کرده و موارد را پایش می‌کنند.

معاون حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی متذکر می‌شود: در ابتدای سالجاری نیز پیش بینی کردیم که جمعیت آفت پروانه در ارسباران حالت طغیانی خواهد داشت و باید تدابیری بیندیشیم که بر این اساس نیز برای اولین بار محلول پاشی را در دستور کار قرار دادیم.

او بیان می‌کند: حشره و یا آفات جنگل‌های ارسباران، هر کدام دارای یک‌ چرخه زیستی هستند یعنی همواره به یک شکل دیده نمی‌شوند. این آفات در ابتدا به صورت تخمی هستند و سپس در اوایل فصل بهار تبدیل به لارو می‌شوند. لارو ابریشم ناجور در جنس نر پنج سن و در جنس ماده شش سن دارد.‌ این لاروها پس از اتمام دوره آخر خود تبدیل به شفیره و سپس پروانه شده و در نهایت بار دیگر به شکل تخم وارد پاییز و زمستان می‌شوند.

او با بیان این‌که محلول پاشی یا همان محلول بیولوژیک صرفا می‌تواند بر روی لارو سن یک و دو تاثیر بگذارد و بر سایر سنین تاثیری ندارد، می‌گوید: بیشترین تغذیه برگ آفت و یا بیشترین خسارت به جنگل نیز در همین سن لارو انجام می‌گیرد، به همین دلیل علارغم این‌که روش بیولوژیکی با محدودیت‌های زیادی مثلا بازه زمانی محدود 10 روزه لاروهای سنین یک و دو و شرایط آب و هوایی خاص(بدون باران، باد و نور)  مواجه هست، برای کاهش جمعیت آفات اقدام به استفاده از روش محلول پاشی هوایی و دستی کردیم.

قنبری در خصوص برنامه‌های این اداره کل برای روزهای آتی، اظهار می‌کند: جمع آوری مکانیکی آفات باید در سن خاصی انجام بگیرد، از این رو جمع آوری شفیره‌ها را از هفته آتی آغاز خواهیم کرد ولی بیشتر تمرکز ما بر روی جمع آوری مکانیکی توده‌های تخمی و لانه‌های زمستان گذران در پاییز و زمستان خواهد بود.

او متذکر می‌شود: پیش بینی می‌کنیم که با تداوم این روند کنترلی، سال آتی آخرین سال طغیان آفات جنگل ارسباران خواهد بود و تا پنج الی شش سال آتی طغیانی از این بابت نداشته باشیم.

او در ادامه با اشاره به ممنوعیت ورود به منطقه ارسباران، اظهار می‌کند: کانون طغیان آفت‌ها همان مناطق گردشگری شامل پارک جنگلی فندقلو اهر و پارک جنگلی مکیدی کلیبر می‌شود از این رو توصیه می‌کنیم که افراد بومی و غیربومی به منطقه ورود نیابند تا امکان سرایت با سایر نقاط کاهش یابد و در عملیات اجرایی با مشکل مواجه نشویم.

معاون حفاظت و امور اراضی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان شرقی در خاتمه تاکید می‌کند: در فصل آتش سوزی قرار داریم و می‌دانیم که خسارت آتش سوزی در جنگل‌ها کمتر از آفات نیست. از گردشگران خواهشمندیم تا در زمان ورود به محدوده جنگلی حتما موارد زیست محیطی را رعایت کنند و از روشن کردن آتش اجتناب بورزند تا نقشی در حفظ جنگل نقش داشته باشند و بتوانیم این فصل گرم را به بهترین وجه سپری کنیم.